atha caturdaśo'dhyāyaḥ Chapter 14

1 paraṃ bhūyaḥ pravakṣyāmi jñānānāṃ jñānamuttamam । yajjñātvā munayaḥ sarve parāṃ siddhimito gatāḥ ॥
2 idaṃ jñānamupāśritya mama sādharmyamāgatāḥ । sarge'pi nopa-jāyante pral̤aye na vyathanti ca ॥
3 mama yonirmahad-brahma tasmin garbhaṃ dadhāmyaham । sambhavaḥ sarva-bhūtānāṃ tato bhavati bhārata ॥
4 sarva-yoniṣu kaunteya mūrtayaḥ sambhavanti yāḥ । tāsāṃ brahma mahadyoniḥ ahaṃ bīja-pradaḥ pitā ॥
5 satvaṃ rajastama iti guṇāḥ prakṛti-sambhavāḥ । nibadhnanti mahā-bāho dehe dehinamavyayam ॥
6 tatra satvaṃ nirmalatvāt prakāśakamanāmayam । sukha-saṅgena badhnāti jñāna-saṅgena cānagha ॥
7 rajo rāgātmakaṃ viddhi tṛṣṇā-saṅga-samudbhavam । tannibadhnāti kaunteya karma-saṅgena dehinam ॥
8 tamastvajñāna-jaṃ viddhi mohanaṃ sarva-dehinām । pramādālasya-nidrābhiḥ tannibadhnāti bhārata ॥
9 satvaṃ sukhe sañjayati rajaḥ karmaṇi bhārata । jñānamāvṛtya tu tamaḥ pramāde sañjayatyuta ॥
10 rajastamaścābhi-bhūya satvaṃ bhavati bhārata । rajaḥ satvaṃ tamaścaiva tamaḥ satvaṃ rajastathā ॥
11 sarva-dvāreṣu dehe'smin prakāśa upa-jāyate । jñānaṃ yadā tadā vidyāt vivṛddhaṃ satvamityuta ॥
12 lobhaḥ pravṛttirārambhaḥ karmaṇāmaśamaḥ spṛhā । rajasyetāni jāyante vivṛddhe bharatarṣabha ॥
13 aprakāśo'pravṛttiśca pramādo moha eva ca । tamasyetāni jāyante vivṛddhe kuru-nandana ॥
14 yadā satve pravṛddhe tu pral̤ayaṃ yāti deha-bhṛt । tadottama-vidāṃ lokān amalān pratipadyate ॥
15 rajasi pral̤ayaṃ gatvā karma-saṅgiṣu jāyate । tathā pralīnastamasi mūḍha-yoniṣu jāyate ॥
16 karmaṇaḥ sukṛtasyāhuḥ sātvikaṃ nirmalaṃ phalam । rajasastu phalaṃ duḥkhaṃ ajñānaṃ tamasaḥ phalam ॥
17 satvāt sañjāyate jñānaṃ rajaso lobha eva ca । pramāda-mohau tamaso bhavato'jñānameva ca ॥
18 ūrdhvaṃ gacchanti satva-sthāḥ madhye tiṣṭhanti rājasāḥ । jaghanya-guṇa-vṛtti-sthāḥ adho gacchanti tāmasāḥ ॥
19 nānyaṃ guṇebhyaḥ kartāraṃ yadā draṣṭā'nu-paśyati । guṇebhyaśca paraṃ vetti madbhāvaṃ so'dhigacchati ॥
20 guṇānetānatītya trīn dehī deha-samudbhavān । janma-mṛtyu-jarā-duḥkhaiḥ vimukto'mṛtamaśnute ॥
arjuna uvāca
21 kairliṅgaistrīn guṇānetān atīto bhavati prabho । kimācāraḥ kathaṃ caitān trīn guṇānati-vartate ॥
bhagavān uvāca
22 prakāśaṃ ca pravṛttiṃ ca mohameva ca pāṇḍava । na dveṣṭi sampravṛttāni na nivṛttāni kāṅkṣati ॥
23 udāsīnavadāsīno guṇairyo na vicālyate । guṇā vartanta ityeva yo'va-tiṣṭhati neṅgate ॥
24 sama-duḥkha-sukhaḥ svasthaḥ sama-loṣṭāśma-kāñcanaḥ । tulya-priyāpriyo dhīraḥ tulya-nindātma-saṃstutiḥ ॥
25 mānāpa-mānayostulyaḥ tulyo mitrāri-pakṣayoḥ । sarvārambha-parityāgī guṇātītaḥ sa ucyate ॥
26 māṃ ca yo'vyabhicāreṇa bhakti-yogena sevate । sa guṇān samatītyaitān brahma-bhūyāya kalpate ॥
27 brahmaṇo hi pratiṣṭhā'haṃ amṛtasyāvyayasya ca । śāśvatasya ca dharmasya sukhasyaikāntikasya ca ॥

iti caturdaśo'dhyāyaḥ