అథ చతుర్దశోఽధ్యాయః అధ్యాయం ౧౪

1 పరం భూయః ప్రవక్ష్యామి జ్ఞానానాం జ్ఞానముత్తమం । యజ్జ్ఞాత్వా మునయః సర్వే పరాం సిద్ధిమితో గతాః ॥
2 ఇదం జ్ఞానముపాశ్రిత్య మమ సాధర్మ్యమాగతాః । సర్గేఽపి నోప-జాయంతే ప్రళయే న వ్యథంతి చ ॥
3 మమ యోనిర్మహద్-బ్రహ్మ తస్మిన్ గర్భం దధామ్యహం । సంభవః సర్వ-భూతానాం తతో భవతి భారత ॥
4 సర్వ-యోనిషు కౌంతేయ మూర్తయః సంభవంతి యాః । తాసాం బ్రహ్మ మహద్యోనిః అహం బీజ-ప్రదః పితా ॥
5 సత్వం రజస్తమ ఇతి గుణాః ప్రకృతి-సంభవాః । నిబధ్నంతి మహా-బాహో దేహే దేహినమవ్యయం ॥
6 తత్ర సత్వం నిర్మలత్వాత్ ప్రకాశకమనామయం । సుఖ-సంగేన బధ్నాతి జ్ఞాన-సంగేన చానఘ ॥
7 రజో రాగాత్మకం విద్ధి తృష్ణా-సంగ-సముద్భవం । తన్నిబధ్నాతి కౌంతేయ కర్మ-సంగేన దేహినం ॥
8 తమస్త్వజ్ఞాన-జం విద్ధి మోహనం సర్వ-దేహినాం । ప్రమాదాలస్య-నిద్రాభిః తన్నిబధ్నాతి భారత ॥
9 సత్వం సుఖే సంజయతి రజః కర్మణి భారత । జ్ఞానమావృత్య తు తమః ప్రమాదే సంజయత్యుత ॥
10 రజస్తమశ్చాభి-భూయ సత్వం భవతి భారత । రజః సత్వం తమశ్చైవ తమః సత్వం రజస్తథా ॥
11 సర్వ-ద్వారేషు దేహేఽస్మిన్ ప్రకాశ ఉప-జాయతే । జ్ఞానం యదా తదా విద్యాత్ వివృద్ధం సత్వమిత్యుత ॥
12 లోభః ప్రవృత్తిరారంభః కర్మణామశమః స్పృహా । రజస్యేతాని జాయంతే వివృద్ధే భరతర్షభ ॥
13 అప్రకాశోఽప్రవృత్తిశ్చ ప్రమాదో మోహ ఏవ చ । తమస్యేతాని జాయంతే వివృద్ధే కురు-నందన ॥
14 యదా సత్వే ప్రవృద్ధే తు ప్రళయం యాతి దేహ-భృత్ । తదోత్తమ-విదాం లోకాన్ అమలాన్ ప్రతిపద్యతే ॥
15 రజసి ప్రళయం గత్వా కర్మ-సంగిషు జాయతే । తథా ప్రలీనస్తమసి మూఢ-యోనిషు జాయతే ॥
16 కర్మణః సుకృతస్యాహుః సాత్వికం నిర్మలం ఫలం । రజసస్తు ఫలం దుఃఖం అజ్ఞానం తమసః ఫలం ॥
17 సత్వాత్ సంజాయతే జ్ఞానం రజసో లోభ ఏవ చ । ప్రమాద-మోహౌ తమసో భవతోఽజ్ఞానమేవ చ ॥
18 ఊర్ధ్వం గచ్ఛంతి సత్వ-స్థాః మధ్యే తిష్ఠంతి రాజసాః । జఘన్య-గుణ-వృత్తి-స్థాః అధో గచ్ఛంతి తామసాః ॥
19 నాన్యం గుణేభ్యః కర్తారం యదా ద్రష్టాఽను-పశ్యతి । గుణేభ్యశ్చ పరం వేత్తి మద్భావం సోఽధిగచ్ఛతి ॥
20 గుణానేతానతీత్య త్రీన్ దేహీ దేహ-సముద్భవాన్ । జన్మ-మృత్యు-జరా-దుఃఖైః విముక్తోఽమృతమశ్నుతే ॥
అర్జున ఉవాచ
21 కైర్లింగైస్త్రీన్ గుణానేతాన్ అతీతో భవతి ప్రభో । కిమాచారః కథం చైతాన్ త్రీన్ గుణానతి-వర్తతే ॥
భగవాన్ ఉవాచ
22 ప్రకాశం చ ప్రవృత్తిం చ మోహమేవ చ పాండవ । న ద్వేష్టి సంప్రవృత్తాని న నివృత్తాని కాంక్షతి ॥
23 ఉదాసీనవదాసీనో గుణైర్యో న విచాల్యతే । గుణా వర్తంత ఇత్యేవ యోఽవ-తిష్ఠతి నేంగతే ॥
24 సమ-దుఃఖ-సుఖః స్వస్థః సమ-లోష్టాశ్మ-కాంచనః । తుల్య-ప్రియాప్రియో ధీరః తుల్య-నిందాత్మ-సంస్తుతిః ॥
25 మానాప-మానయోస్తుల్యః తుల్యో మిత్రారి-పక్షయోః । సర్వారంభ-పరిత్యాగీ గుణాతీతః స ఉచ్యతే ॥
26 మాం చ యోఽవ్యభిచారేణ భక్తి-యోగేన సేవతే । స గుణాన్ సమతీత్యైతాన్ బ్రహ్మ-భూయాయ కల్పతే ॥
27 బ్రహ్మణో హి ప్రతిష్ఠాఽహం అమృతస్యావ్యయస్య చ । శాశ్వతస్య చ ధర్మస్య సుఖస్యైకాంతికస్య చ ॥

ఇతి చతుర్దశోఽధ్యాయః