अथ पंचमोऽध्यायः अध्याय ५

अर्जुन उवाच
1 संन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर्योगं च शंससि । यच्छ्रेय एतयोरेकं तन्मे ब्रूहि सु-निश्चितम् ॥
भगवान् उवाच
2 संन्यासः कर्म-योगश्च निःश्रेयस-करावुभौ । तयोस्तु कर्म-संन्यासात् कर्म-योगो विशिष्यते ॥
3 ज्ञेयः स नित्य-संन्यासी यो न द्वेष्टि न कांक्षति । निर्द्वंद्वो हि महाबाहो सुखं बंधात् प्रमुच्यते ॥
4 सांख्य-योगौ पृथग् बालाः प्र-वदंति न पंडिताः । एकमप्यास्थितः सम्यक् उभयोर्विंदते फलम् ॥
5 यत् सांख्यैः प्राप्यते स्थानं तद् योगैरपि गम्यते । एकं सांख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति ॥
6 सं-न्यासस्तु महाबाहो दुःखमाप्तुमयोगतः । योग-युक्तो मुनिर्ब्रह्म न चिरेणाधिगच्छति ॥
7 योग-युक्तो वि-शुद्धात्मा वि-जितात्मा जितेंद्रियः । सर्व-भूतात्म-भूतात्मा कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥
8 नैव किंचित् करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्व-वित् । पश्यन् शृण्वन् स्पृशन् जिघ्रन् अश्नन् गच्छन् स्वपन् श्वसन् ॥
9 प्रलपन् विसृजन् गृह्णन् उन्मिषन् निमिषन्नपि । इंद्रियाणींद्रियार्थेषु वर्तंत इति धारयन् ॥
10 ब्रह्मण्याधाय कर्माणि संगं त्यक्त्वा करोति यः । लिप्यते न स पापेन पद्म-पत्रमिवांभसा ॥
11 कायेन मनसा बुद्ध्या केवलैरिंद्रियैरपि । योगिनः कर्म कुर्वंति संगं त्यक्त्वाऽऽत्म-शुद्धये ॥
12 युक्तः कर्म-फलं त्यक्त्वा शांतिमाप्नोति नैष्ठिकीम् । अयुक्तः काम-कारेण फले सक्तो नि-बद्ध्यते ॥
13 सर्व-कर्माणि मनसा सन्न्यस्याऽस्ते सुखं वशी । नव-द्वारे पुरे देही नैव कुर्वन् न कारयन् ॥
14 न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः । न कर्म-फल-संयोगं स्व-भावस्तु प्र-वर्तते ॥
15 नाऽदत्ते कस्य-चित् पापं न चैव सु-कृतं विभुः । अज्ञानेनाऽवृतं ज्ञानं तेन मुह्यंति जंतवः ॥
16 ज्ञानेन तु तदज्ञानं येषां नाशितमात्मनः । तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्र-काशयति तत् परम् ॥
17 तद्बुद्धयस्तदात्मानः तन्निष्ठास्तत्परायणाः । गच्छंत्यपुनरावृत्तिं ज्ञान-निर्धूत-कल्मषाः ॥
18 विद्या-विनय-संपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि । शुनि चैव श्वपाके च पंडिताः सम-दर्शिनः ॥
19 इहैव तैर्जितः सर्गो येषां साम्ये स्थितं मनः । निर्दोषं हि समं ब्रह्म तस्माद् ब्रह्मणि ते स्थिताः ॥
20 न प्र-हृष्येत् प्रियं प्राप्य नोद्विजेत् प्राप्य चाप्रियम् । स्थिर-बुद्धिरसम्मूढो ब्रह्म-विद् ब्रह्मणि स्थितः ॥
21 बाह्य-स्पर्शेष्वसक्तात्मा विंदत्यात्मनि यत् सुखम् । स ब्रह्म-योग-युक्तात्मा सुखमक्षयमश्नुते ॥
22 ये हि सं-स्पर्शजा भोगाः दुःख-योनय एव ते । आद्यंतवंतः कौंतेय न तेषु रमते बुधः ॥
23 शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक् शरीर-विमोक्षणात् । काम-क्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ॥
24 योऽंतः-सुखोऽंतरारामः तथांऽतर्ज्योतिरेव यः । स योगी ब्रह्म निर्बाणं ब्रह्म-भूतोऽधि-गच्छति ॥
25 लभंते ब्रह्म निर्बाणं ऋषयः क्षीण-कल्मषाः । छिन्नद्वॆैधा यतात्मानः सर्व-भूत-हिते रताः ॥
26 काम-क्रोध-वियुक्तानां यतीनां यत-चेतसाम् । अभितो ब्रह्म निर्बाणं वर्तते विदितात्मनाम् ॥
27 स्पर्शान् कृत्वा बहिर्बाह्यान् चक्षुश्चैवांतरे भ्रुवोः । प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यंतर-चारिणौ ॥
28 यतेंद्रिय-मनोवृत्तिः मुनिर्मोक्ष-परायणः । वि-गतेच्छा-भय-क्रोधो यः सदा मुक्त एव सः ॥
29 भोक्तारं यज्ञ-तपसां सर्व-लोक-महेश्वरम् । सुहृदं सर्व-भूतानां ज्ञात्वा मां शांतिमृच्छति ॥

इति पंचमोऽध्यायः