|
1
|
भूय एव महा-बाहो शृणु मे परमं वचः ।
यत् तेऽहं प्रीयमाणाय वक्ष्यामि हित-काम्यया ॥ |
|
2
|
न मे विदुः सुर-गणाः प्रभवं न महर्षयः ।
अहमादिर्हि देवानां महर्षीणां च सर्वशः ॥ |
|
3
|
यो मामजमनादिं च वेत्ति लोक-महेश्वरम् ।
असम्मूढः स मर्त्येषु सर्व-पापैः प्रमुच्यते ॥ |
|
4
|
बुद्धिर्ज्ञानमसम्मोहः क्षमा सत्यं दमः शमः ।
सुखं दुःखं भवोऽभावो भयं चाभयमेव च ॥ |
|
5
|
अहिंसा समता तुष्टिः तपो दानं यशोऽयशः ।
भवंति भावा भूतानां मत्त एव पृथग्विधाः ॥ |
|
6
|
महर्षयः सप्त पूर्वे चत्वारो मनवस्तथा ।
मद्भावा मानसा जाताः येषां लोक इमाः प्रजाः ॥ |
|
7
|
एतां विभूतिं योगं च मम यो वेत्ति तत्त्वतः ।
सोऽवि-कंपेन योगेन युज्यते नात्र संशयः ॥ |
|
8
|
अहं सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्वं प्रवर्तते ।
इति मत्वा भजंते मां बुधा भाव-समन्विताः ॥ |
|
9
|
मच्चित्ता मद्गत-प्राणाः बोधयंतः परस्परम् ।
कथयंतश्च मां नित्यं तुष्यंति च रमंति च ॥ |
|
10
|
तेषां सतत-युक्तानां भजतां प्रीति-पूर्वकम् ।
ददामि बुद्धि-योगं तं येन मामुपयांति ते ॥ |
|
11
|
तेषामेवानु-कंपार्थं अहमज्ञान-जं तमः ।
नाशयाम्यात्म-भावस्थो ज्ञान-दीपेन भास्वता ॥ |
|
अर्जुन
उवाच
|
|
12
|
परं ब्रह्म परं धाम पवित्रं परमं भवान् ।
पुरुषं शाश्वतं दिव्यं आदि-देवमजं विभुम् ॥ |
|
13
|
आहुस्त्वामृषयः सर्वे देवर्षिर्नारदस्तथा ।
असितो देवलो व्यासः स्वयं चैव ब्रवीषि मे ॥ |
|
14
|
सर्वमेतदृतं मन्ये यन्मां वदसि केशव ।
नहि ते भगवन् व्यक्तिं विदुर्देवा न दानवाः ॥ |
|
15
|
स्वयमेवात्मनाऽऽत्मानं वेत्थ त्वं पुरुषोत्तम ।
भूत-भावन भूतेश देव-देव जगत्पते ॥ |
|
16
|
वक्तुमर्हस्यशेषेण दिव्या ह्यात्म-विभूतयः ।
याभिर्विभूतिभिर्लोकान् इमांस्त्वं व्याप्य तिष्ठसि ॥ |
|
17
|
कथं विद्यामहं योगिन् त्वां सदा परि-चिंतयन् ।
केषु-केषु च भावेषु चिंत्योऽसि भगवन् मया ॥ |
|
18
|
विस्तरेणात्मनो योगं विभूतिं च जनार्दन ।
भूयः कथय तृप्तिर्हि शृण्वतो नास्ति मेऽमृतम् ॥ |
|
भगवान्
उवाच
|
|
19
|
हंत ते कथयिष्यामि दिव्या ह्यात्म-विभूतयः ।
प्राधान्यतः कुरु-श्रेष्ठ नास्त्यंतो विस्तरस्य मे ॥ |
|
20
|
अहमात्मा गुडाकेश सर्व-भूताशय-स्थितः ।
अहमादिश्च मध्यं च भूतानामंत एव च ॥ |
|
21
|
आदित्यानामहं विष्णुः ज्योतिषां रविरंशुमान् ।
मरीचिर्मरुतामस्मि नक्षत्राणामहं शशी ॥ |
|
22
|
वेदानां साम-वेदोऽस्मि देवानामस्मि वासवः ।
इंद्रियाणां मनश्चास्मि भूतानामस्मि चेतना ॥ |
|
23
|
रुद्राणां शंकरश्चास्मि वित्तेशो यक्ष-रक्षसाम् ।
वसूनां पावकश्चास्मि मेरुः शिखरिणामहम् ॥ |
|
24
|
पुरोधसां च मुख्यं मां विद्धि पार्थ बृहस्पतिम् ।
सेनानीनामहं स्कंदः सरसामस्मि सागरः ॥ |
|
25
|
महर्षीणां भृगुरहं गिरामस्म्यैकमक्षरम् ।
यज्ञानां जप-यज्ञोऽस्मि स्थावराणां हिमालयः ॥ |
|
26
|
अश्वत्थः सर्व-वृक्षाणां देवर्षीणां च नारदः ।
गंधर्वाणां चित्र-रथः सिद्धानां कपिलो मुनिः ॥ |
|
27
|
उच्चैःश्रवसमश्वानां विद्धि माममृतोद्भवम् ।
ऐरावतं गजेंद्राणां नराणां च नराधिपम् ॥ |
|
28
|
आयुधानामहं वज्रं धेनूनामस्मि काम-धुक् ।
प्रजनश्चास्मि कंदर्पः सर्पाणामस्मि वासुकिः ॥ |
|
29
|
अनंतश्चास्मि नागानां वरुणो यादसामहम् ।
पितॄणामर्यमा चास्मि यमः संयमतामहम् ॥ |
|
30
|
प्रह्लादश्चास्मि दैत्यानां कालः कलयतामहम् ।
मृगाणां च मृगेंद्रोऽहं वैनतेयश्च पक्षिणाम् ॥ |
|
31
|
पवनः पवतामस्मि रामः शस्त्र-भृतामहम् ।
झषाणां मकरश्चास्मि स्रोतसामस्मि जाह्नवी ॥ |
|
32
|
सर्गाणामादिरंतश्च मध्यं चैवाहमर्जुन ।
अध्यात्म-विद्या विद्यानां वादः प्रवदतामहम् ॥ |
|
33
|
अक्षराणामकारोऽस्मि द्वंद्वः सामासिकस्य च ।
अहमेवाक्षयः कालो धाताऽहं विश्वतो-मुखः ॥ |
|
34
|
मृत्युः सर्व-हरश्चाहं उद्भवश्च भविष्यताम् ।
कीर्तिः श्रीर्वाक् च नारीणां स्मृतिर्मेधा धृतिः क्षमा ॥ |
|
35
|
बृहत्साम तथा साम्नां गायत्त्री छंदसामहम् ।
मासानां मार्ग-शीर्षोऽहं ऋतूनां कुसुमाकरः ॥ |
|
36
|
द्यूतं छलयतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ।
जयोऽस्मि व्यवसायोऽस्मि सत्वं सत्त्व-वतामहम् ॥ |
|
37
|
वृष्णीनां वासु-देवोऽस्मि पांडवानां धनं-जयः ।
मुनीनामप्यहं व्यासः कवीनामुशना कविः ॥ |
|
38
|
दंडो दमयतामस्मि नीतिरस्मि जिगीषताम् ।
मौनं चैवास्मि गुह्यानां ज्ञानं ज्ञान-वतामहम् ॥ |
|
39
|
यच्चापि सर्व-भूतानां बीजं तदहमर्जुन ।
न तदस्ति विना यत् स्यात् मया भूतं चराचरम् ॥ |
|
40
|
नांतोऽस्ति मम दिव्यानां विभूतीनां परं तप ।
एष तूद्देशतः प्रोक्तो विभूतेर्विस्तरो मया ॥ |
|
41
|
यद्यद् विभूति-मत् सत्वं श्री-मदूर्जितमेव वा ।
तत्तदेवाव-गच्छ त्वं मम तेजोऽंश-संभवम् ॥ |
|
42
|
अथवा बहुनैतेन किं ज्ञातेन तवार्जुन ।
विष्टभ्याहमिदं कृत्स्नं एकांशेन स्थितो जगत् ॥ |
