अथ एकादशोऽध्यायः अध्याय ११

अर्जुन उवाच
1 मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्म-संज्ञितम् । यत् त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम ॥
2 भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया । त्वत्तः कमल-पत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम् ॥
3 एवमेतद् यथाऽऽत्थ त्वं आत्मानं परमेश्वर । द्रष्टुमिच्छामि ते रूपं ऐश्वरं पुरुषोत्तम ॥
4 मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो । योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयाऽत्मानमव्ययम् ॥
भगवान् उवाच
5 पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रशः । नाना-विधानि दिव्यानि नाना-वर्णाकृतीनि च ॥
6 पश्याऽदित्यान् वसून् रुद्रान् अश्विनौ मरुतस्तथा । बहून्यदृष्ट-पूर्वाणि पश्याऽश्चर्याणि भारत ॥
7 इहैक-स्थं जगत् कृत्स्नं पश्याद्य स-चराचरम् । मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद् द्रष्टुमिच्छसि ॥
8 नतु मां शक्यसे द्रष्टुं अनेनैव स्व-चक्षुषा । दिव्यं ददामि ते चक्षुः पश्य मे योगमैश्वरम् ॥
9 एवमुक्त्वा ततो राजन् महा-योगेश्वरो हरिः । दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् ॥
10 अनेक-वक्त्र-नयनं अनेकाद्भुत-दर्शनम् । अनेक-दिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम् ॥
11 दिव्य-माल्यांबर-धरं दिव्य-गंधानु-लेपनम् । सर्वाश्चर्य-मयं देवं अनंतं विश्वतो-मुखम् ॥
12 दिवि सूर्य-सहस्रस्य भवेद् युगपदुत्थिता । यदि भाः सदृशी सा स्यात् भासस्तस्य महात्मनः ॥
13 तत्रैक-स्थं जगत् कृत्स्नं प्रविभक्तमनेक-धा । अपश्यद् देव-देवस्य शरीरे पांडवस्तदा ॥
14 ततः स विस्मयाविष्टो हृष्ट-रोमा धनं-जयः । प्रणम्य शिरसा देवं कृतांजलिरभाषत ॥
15 पश्यामि देवांस्तव देव देहे सर्वांस्तथा भूत-विशेष-संघान् । ब्रह्माणमीशं कमलासन-स्थं ऋषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान् ॥
16 अनेक-बाहूदर-वक्त्र-नेत्रं पश्यामि त्वां सर्वतोऽनंत-रूपम् । नांतं न मध्यं न पुनस्तवाऽदिं पश्यामि विश्वेश्वर विश्व-रूप ॥
17 किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च तेजो-राशिं सर्वतो दीप्ति-मंतम् । पश्यामि त्वा दुर्निरीक्ष्यं समंतात् दीप्तानलार्क-द्युतिमप्रमेयम् ॥
18 त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् । त्वमव्ययः शाश्वत-धर्म-गोप्ता सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ॥
19 अनादि-मध्यांतमनंत-वीर्यं अनंत-बाहुं शशि-सूर्य-नेत्रम् । पश्यामि त्वा दीप्त-हुताश-वक्त्रं स्व-तेजसा विश्वमिदं तपंतम् ॥
20 द्यावा-पृथिव्योरिदमंतरं हि व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः । दृष्ट्वाऽद्भुतं रूपमुग्रं तवेदं लोक-त्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥
21 अमी हि त्वासुर-संघा विशंति केचिद् भीताः प्रांजलयो गृणंति । स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षि-सिद्ध-संघाः स्तुवंति त्वा स्तुतिभिः पुष्कळाभिः ॥
22 रुद्रादित्या वसवो ये च साध्याः विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च । गंधर्व-यक्षासुर-सिद्ध-संघाः वीक्षंते त्वा विस्मिताश्चैव सर्वे ॥
23 रूपं महत्ते बहु-वक्त्र-नेत्रं महा-बाहो बहु-बाहूरु-पादम् । बहूदरं बहु-दंष्ट्रा-कराळं दृष्ट्वा लोकाः प्र-व्यथितास्तथाऽहम् ॥
24 नभः-स्पृशं दीप्तमनेक-वर्णं व्यात्ताननं दीप्त-विशाल-नेत्रम् । दृष्ट्वाहि त्वा प्र-व्यथितांतरात्मा धृतिं न विंदामि शमं च विष्णो ॥
25 दंष्ट्रा-कराळानि च ते मुखानि दृष्ट्वैव कालानल-सन्निभानि । दिशो न जाने न लभे च शर्म प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥
26 अमी च त्वा धृतराष्ट्रस्य पुत्राः सर्वे सहैवावनि-पाल-संघैः । भीष्मो द्रोणः सूत-पुत्रस्तथाऽसौ सहास्मदीयैरपि योध-मुख्यैः ॥
27 वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशंति दंष्ट्रा-कराळानि भयानकानि । केचिद् विलग्ना दशनांतरेषु संदृश्यंते चूर्णितैरुत्तमांगैः ॥
28 यथा नदीनां बहवोंऽबु-वेगाः समुद्रमेवाभि-मुखा द्रवंति । तथा तवामी नर-लोक-वीराः विशंति वक्त्राण्यभि-विज्वलंति ॥
29 यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतंगाः विशंति नाशाय समृद्ध-वेगाः । तथैव नाशाय विशंति लोकाः तवापि वक्त्राणि समृद्ध-वेगाः ॥
30 लेलिह्यसे ग्रस-मानः समंतात् लोकान् समग्रान् वदनैर्ज्वलद्भिः । तेजोभिरापूर्य जगत् समग्रं भासस्तवोग्राः प्रतपंति विष्णो ॥
31 आख्याहि मे को भवानुग्र-रूपो नमोऽस्तु ते देव-वर प्रसीद । विज्ञातुमिच्छामि भवंतमाद्यं न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् ॥
भगवान् उवाच
32 कालोऽस्मि लोक-क्षय-कृत् प्रवृद्धो लोकान् समाहर्तुमिह प्रवृत्तः । ऋतेऽपि त्वा न भविष्यंति सर्वे येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥
33 तस्मात् त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व जित्वा शत्रून् भुंक्ष्व राज्यं समृद्धम् । मयैवैते निहताः पूर्वमेव निमित्त-मात्रं भव सव्य-साचिन् ॥
34 द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च कर्णं तथाऽन्यानपि योध-वीरान् । मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठाः युद्ध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् ॥
35 एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य कृतांजलिर्वेपमानः किरीटी । नमस्कृत्वा भूय एवाऽह कृष्णं सगद्गदं भीत-भीतः प्रणम्य ॥
36 स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या जगत् प्रहृष्यत्यनु-रज्यते च । रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवंति सर्वे नमस्यंति च सिद्ध-संघाः ॥
37 कस्माच्च ते न नमेरन् महात्मन् गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादि-कर्त्रे । अनंत देवेश जगन्निवास त्वमक्षरं सदसत् तत्परं यत् ॥
38 त्वमादि-देवः पुरुषः पुराणः त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् । वेत्ताऽसि वेद्यं च परं च धाम त्वया ततं विश्वमनंत-रूप ॥
39 वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः शशांकः प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च । नमो नमस्तेऽस्तु सहस्र-कृत्वः पुनश्च भूयोऽपि नमो-नमस्ते ॥
40 नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व । अनंत-वीर्यामित-विक्रमस्त्वं सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः ॥
41 सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं हे कृष्ण हे यादव हे सखेति । अजानता महिमानं तवेदं मया प्रमादात् प्रणयेन वाऽपि ॥
42 यच्चाप-हासार्थमसत्कृतोऽसि विहार-शय्यासन-भोजनेषु । एकोऽथवाऽप्यच्युत तत् समक्षं तत् क्षामये त्वामहमप्र-मेयम् ॥
43 पिताऽसि लोकस्य चराचरस्य त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् । न त्वत् समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो लोक-त्रयेऽप्यप्रतिम-प्रभाव ॥
44 तस्मात् प्रणम्य प्रणिधाय कायं प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् । पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम् ॥
45 अदृष्ट-पूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा भयेन च प्रव्यथितं मनो मे । तदेव मे दर्शय देव रूपं प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥
46 किरीटिनं गदिनं चक्र-हस्तं इच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव । तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन सहस्र-बाहो भव विश्व-मूर्ते ॥
भगवान् उवाच
47 मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं रूपं परं दर्शितमात्म-योगात् । तेजो-मयं विश्वमनंतमाद्यं यन्मे त्वदन्येन न दृष्ट-पूर्वम् ॥
48 न वेद-यज्ञाध्ययनैर्न दानैः न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः । एवं-रूपः शक्य अहं नृ-लोके द्रष्टुं त्वदन्येन कुरु-प्रवीर ॥
49 मा ते व्यथा मा च विमूढ-भावो दृष्ट्वारूपं घोरमीदृङ्ममेदम् व्यपेत-भीः प्रीत-मनाः पुनस्त्वं तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य ॥
50 इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः । आश्वासयामास च भीतमेनं भूत्वा पुनः सौम्य-वपुर्महात्मा ॥
अर्जुन उवाच
51 दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन । इदानीमस्मि सं-वृत्तः स-चेताः प्रकृतिं गतः ॥
भगवान् उवाच
52 सु-दुर्दर्शमिदं रूपं दृष्ट-वानसि यन्मम । देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शन-कांक्षिणः ॥
53 नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया । शक्य एवं-विधो द्रष्टुं दृष्ट-वानसि मां यथा ॥
54 भक्त्यात्वनन्यया शक्य अहमेवं-विधोऽर्जुन । ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परं तप ॥
55 मत्कर्म-कृन्मत्परमो मद्भक्तः संग-वर्जितः । निर्वैरः सर्व-भूतेषु यः स मामेति पांडव ॥

इति एकादशोऽध्यायः